Bu sene sana kim alışveriş yaptırdı?
Geçmiş yılbaşı tüketimi azaltmayı ve hediye sürecini ertelemeye karar verdiniz. Kış lastiği gerekli mi gereksiz mi diye tartışmaya başladınız. (Bence gerekli :) Çayınızı içtiniz kalktınız. Cep telefonunuzu açtığınızda ilk gördüğünüz reklam bir kış lastiği kampanyası oluyor. Şu an planlı ekonomiye inananların üretim ve tüketim ilişkisinin merkez bir bilgisayar tarafından yönetildiği bir ütopyada yaşıyorsunuz.
Bu yazının ilham kaynağı bu hafta çıkan : https://www.economist.com/christmas-specials/2019/12/18/can-technology-plan-economies-and-destroy-democracy yazısına dayanıyor. Yazı planlı ekonomi sistemine mevcut veri analiz sistemleri ile yürütülmesini sorguluyor. Derginin temsil ettiği düşünce merkezi ve planlı ekonominin sahada gerçekleri öngörmesinin güç olduğunu savunuyor. Ekonomik faaliyetinin saha gerçekliğinin kompleks yapıda olduğunu ve ancak serbest piyasa ekonomisinin dayandığı talep ve tedarik sinyallerinin yürüdüğü bir sistemin verimliliğe ulaşacağını ifade ediyor. Yazının ilginç tarafı farkında olmasak da her bitaksi kullandığımızda, Yemeksepetinden sipariş verdiğimizde veya eticaret üzerinden alışveriş gerçekleştirdiğimizde algoritmalar geçmiş müşteri davranış verileri üzerinden bizim kararlarımızı ve algımızı değiştiriyor. Planlı bir ekonomi içinde değiliz belki ama talep sinyallerini etkileyen “sibernetik bir dürtme ekonomisi”nde olduğumuzu söyleyebiliriz bu yazıdan yola çıkarak.
Sosyal olgular üzerine dayalı olan bir çok yazılım sistemi sistemin işleyişi ile bazı varsayımlara dayanmak zorunda. Bu yüzden yazılım fikri olan girişimcilerde kodlama aşamasına geçmeden önce sistemi kağıt üzerine aktarmasını ve düşük düzey prototip (lo-fi) sahada doğrulamasını istiyoruz. Kurduğumuz model gerçekliğin kompleks yapısının bir temsili gelecekte gerçekleşebilecek ihtimalleri karşı da adaptasyon düzeyi ilkel olarak başlayacak. Bu yüzden iyi ürün yöneticileri geliştirdikleri modeli yürütürken doğru gözlem ve izleme sistemleri de kurarak ihtiyaca uyum sağlamasını maksimum gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Viveka ekibi olarak ilk 2017 kışında bir hastanede organize ettiğimiz tasarım sprint etkinliği iş fikri geliştirme sürecinde çok paydaşlı karar alma mekanizmasını dahil etmeyi amaçlıyor.
İnovasyon gerçekleştirilen sahada girişimci problem ve çözüm ilişkisine odaklanırken karar vericiler, faydalanıcılar ve güç ilişkileri konusunda aynı farkındalığı gösteremeyebiliyor. Örneğin bahçenizde toprak kazmak ve bitki dikmek kolayken yolun karşısında belediye parkında aynı işlemi gerçekleştiremiyorsunuz. Sizin arazinizde bulunan mülkiyet ve ilişkiler ile ortak alanda bulunan parkın ilişkileri farklı olabiliyor. Bu durumda belediye üzerinden çok daha karmaşık ilişkiler ağı üzerinden problemi çözmeniz gerekebiliyor. Trafiği kapalı alanda otonom araç testi gerçekleştirmek mümkün iken trafiğe açık alana çıkabilmek için toplumun, yasal altyapının ve regülasyonun bir çok farklı alanı, karar vericisi ve uygulayıcı ile yürütmek zorunda kalabiliyor.
Girişimciler sosyal problemlere çözüm geliştirirken mevcut ekonomik sistemin “dürtme ağı” (ödüllendirme) ve bulunduğu bağlamdaki “sosyal ilişkiler ağı” değerlendirmek zorunda. Doğru ödül mekanizmasını faydalanıcı ve paydaş ilişkisinin kompleks yapısına göre uyum sağlamayı başaran ticarileşme modelinin ömrü uzun olacaktır. Bir farklı strateji ise sayısız model geliştirip en güçlünün modelin ayakta kaldığı evrimsel gelişim sürecine serbest bırakmak olacak. (Fail fast fail early) Bizim alanda başarısızlığa bu kadar önem verilmesinin sebebi bu bakış açısı olabilir.
Eğer bu konularda sohbet etmek isterseniz beni dürtün (emin@viveka.com.tr) veya bizi ziyaret edin (Ankara, Cozone 36)